Sm4-05.vp

Przysz³oœæ Unii Europejskiej.
Wnioski z analizy ekonomicznego mechanizmu integracji
W debacie o przysz³oœci Europy i postêpie integracji europejskiej w ramach Unii Europejskiej zazwyczaj wykorzystuje siê analizy oraz kategorie polito logiczne1. Jej uczestników mo¿na – w uproszczeniu – podzieliæ na zwolenników Europy federalnej oraz Europy – zwi¹zku pañstw narodowych. Pierwsi uwa¿aj¹, ¿e pog³êbianie integracji ma polegaæ na wzmacnianiu instytucji ponadna rodo -wych: Komisji i Parlamentu Europejskiego. Drudzy natomiast opowiadaj¹ siê za oparciem integracji na wspó³pracy miêdzyrz¹dowej w ramach Rady Ministrówi Rady Europejskiej. Ci, którzy odmawiaj¹ zajêcia jasnego stanowiska lub chc¹ukryæ swoje w¹skie narodowe interesy za pomoc¹ werbalnych deklaracjipoparcia dla integracji, twierdz¹, ¿e s¹ zwolennikami Europy politycznej. Dla wyjaœnienia dotychczasowego przebiegu i dynamiki procesów inte gra - cyjnych w ramach Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG), a nastêpnieUnii Europejskiej warto przywo³aæ koncepcjê integracji okreœlan¹ jako „metodaMonneta”. Jean Monnet – nazywany ojcem-za³o¿ycielem Wspólnoty Euro pej -skiej – uwa¿a³, ¿e korzyœci z zainicjowania procesów integracyjnych bêd¹ sk³a -niaæ do ci¹g³ego pog³êbiania tych procesów, a to w nieunikniony sposób bêdzieprowadziæ do coraz wiêkszej wspó³zale¿noœci i integracji politycznej. Fede ralista Jean Monnet zdawa³ sobie sprawê z tego, ¿e wiêkszoœæ Europejczykówtrudno bêdzie przekonaæ do idei europejskiej federacji argumentami poli tycz -nymi. Uzna³ wiêc, ¿e najpierw nale¿y wskazaæ korzyœci p³yn¹ce z integracjigospodarczej i doprowadziæ do szerokiej akceptacji solidarnoœci miêdzy pañ -stwami cz³onkowskimi Wspólnot, która jest podstawow¹ zasad¹ pañstwafederalnego.
Por. m.in. G. Andreani: What Future for Federalism? Centre for European Reform Essays.
London 2002; idem: Europe’s Uncertain Identity. Centre for European Reform, Essays. London2000; H. Grabbe, U. Guerot: Could a Hardcore Run the Enlarged EU? Centre for EuropeanReform Briefing Note. London 2004; „The Future of the European Union: French and BritishPerspectives”, Report of a Seminar Franco-British Council, June 2003 – www.francobritishcouncil.org.uk; H. Persson: Scenarios for the Future of the European Union. CopenhagenInstitute for Futures Studies. Copenhagen 2003.
Przebieg integracji w ramach Europejskiej Wspólnoty Wêgla i Stali (EWWiS), EWG i UE potwierdza przewidywania Monneta. Pozytywne efektysektorowej integracji w ramach EWWiS i sukcesy ekonomiczne unii celnejBeneluksu zachêci³y do powo³ania EWG. Od 1958 r. EWG przesz³a etapy odprostych do coraz bardziej zaawansowanych form integracji: od unii celnej,przez wspólny rynek, do unii gospodarczej i walutowej. Traktatem z Maastrichtpowo³ano Uniê Europejsk¹ – polityczn¹ nadbudowê wspólnoty ekonomicznej.
Wczeœniej Zgromadzenie Parlamentarne EWG zast¹piono Parlamentem Euro -pej skim, którego deputowani s¹ wybierani w wyborach bezpoœrednich. W pro -jek cie Traktatu konstytucyjnego znacz¹co zwiêkszono kompetencje ParlamentuEuropejskiego. W ramach UE rozwijana jest wspó³praca w zakresie spra wied -liwoœci i spraw wewnêtrznych oraz ochrony praw obywateli. Polityki wizowa,azylowa i imigracyjna oraz wspó³praca s¹downicza w sprawach cywilnych zo -sta³y poddane wspólnym procedurom decyzyjnym. W mechanizmie podejmo -wania decyzji, w miejsce wymaganej jednomyœlnoœci, coraz szerzej stosowanozasadê kwalifikowanej wiêkszoœci.
Mechanizm i dynamika procesów integracyjnych Wspólnoty Europejskiej upowa¿niaj¹ do stwierdzenia, ¿e najlepszym punktem wyjœcia do debaty o przy -sz³oœci Europy jest analiza konsekwencji obecnego stanu integracji gospo Proces integracji gospodarczej Unii Europejskiej jest dalece zaawansowany, lecz niejednolity. UE opiera siê na unii celnej i wspólnym rynku 25 pañstwo zró¿nicowanej strukturze gospodarczej i zró¿nicowanym poziomie rozwoju.
Unia celna oznacza prowadzenie wspólnej polityki handlowej. Utworzeniewspól nego, wewnêtrznego rynku krajów zró¿nicowanych strukturalnie i roz -wojowo wymaga³o ustanowienia wspólnej polityki rolnej oraz polityki spój -noœci wyrównuj¹cej bie¿¹ce korzyœci z integracji, a tak¿e ustalenia jednolitychregulacji zapewniaj¹cych niezak³ócone funkcjonowanie wspólnego rynku, tj.
swobody przep³ywu towarów, us³ug i czynników produkcji, oraz chroni¹cychkonkurencjê i konsumentów. Niezbêdnymi warunkami sprawnego funkcjo no -wania wspólnego rynku s¹ równie¿ koordynacja polityki gospodarczej pañstwcz³onkowskich, harmonizacja podatków poœrednich oraz przyjêcie wspólnychstandardów w wielu dziedzinach. Wspóln¹ polityk¹ objêto te¿ ochronê zasobówmorskich. Prowadzenie wspólnych polityk, dzia³ania koordynacyjne oraz utrzymy wa - nie koniecznego zaplecza instytucjonalnego wymagaj¹ solidarnego finanso wa -nia tych dzia³añ. W tym celu Wspólnota ustanowi³a wspólny bud¿et. W gestii pañstw cz³onkowskich pozostaj¹ podatki, przemys³, badania naukowe, ochronaœrodowiska, transport, energetyka, zabezpieczenia socjalne, opieka zdrowotna,oœwiata, kultura, sport, sprawiedliwoœæ, polityka zagraniczna i obrona naro dowa. Unia w niektórych z tych dziedzin posiada kompetencje czêœciowe,a w innych – wspieraj¹ce, koordynuj¹ce lub uzupe³niaj¹ce. Jej kraje cz³onkow -skie s¹ zobowi¹zane do przestrzegania wszystkich wspólnych ustaleñ. Traktatyo WE i UE okreœlaj¹ procedury podejmowania decyzji.
Integracja europejska nie zatrzyma³a siê jednak na utworzeniu jednolitego, wspólnego, wewnêtrznego rynku. W Traktacie z Maastricht postanowiono przejœædo bardziej zaawansowanej formy integracji – Unii Gospodarczej i Walutowej. W tym miejscu warto poczyniæ uwagê terminologiczn¹. Unia Gospodarcza i Walutowa oznacza prowadzenie wspólnej polityki gospodarczej. Politykagospo darcza sk³ada siê z dwu cz³onów: polityki monetarnej i polityki fiskalnej.
W utworzonej w 1999 r. Unii Gospodarczej i Walutowej polityka fiskalnapozostaje w gestii pañstw cz³onkowskich, podlegaj¹c jedynie koordynacji. St¹dte¿ obszar euro w obecnej postaci nale¿a³oby okreœlaæ jako Uniê Walutow¹.
W Maastricht tylko dwa pañstwa cz³onkowskie – Wielka Brytania i Dania – uzyska³y zgodê, by samodzielnie zdecydowaæ, czy chc¹ przyst¹piæ do UniiWalutowej. Pozosta³e pañstwa UE, w tym nowi cz³onkowie, s¹ zobowi¹zane doprowadzenia polityki gospodarczej zmierzaj¹cej do uczestnictwa w UniiWalutowej. Do Unii Walutowej, oprócz dwóch wymienionych ju¿ pañstw, nie wesz³a tak¿e Szwecja, która nie nale¿a³a do Europejskiego Systemu Walutowego2, orazwszystkie pañstwa, które przyjêto do UE w 2004 r. Wraz z powstaniem UniiWalutowej Unia Europejska przesta³a byæ jednolitym uk³adem integracyjnym.
Integracja krajów wchodz¹cych w sk³ad Unii Walutowej jest g³êbsza. Jednolitoœæ przesta³a wiêc byæ zasad¹ integracyjn¹ UE równie¿ w zwi¹zku z powstaniem grupy Schengen, do której nie nale¿¹ Wielka Brytania i Irlandiaoraz nowe pañstwa cz³onkowskie. Traktaty amsterdamski i nicejski pozwalaj¹,aby pañstwa cz³onkowskie UE – co najmniej osiem, podejmowa³y pog³êbion¹wspó³pracê integracyjn¹, jeœli nie bêdzie to naruszaæ postanowieñ traktatowych,a pozosta³e pañstwa cz³onkowskie wyra¿¹ na to zgodê. Przyst¹pienie do grupy Obecnie po negatywnym wyniku referendum w sprawie przyst¹pienia do strefy euro Szwecjama de facto status taki, jak Wielka Brytania i Dania.
pog³êbionej wspó³pracy musi byæ otwarte dla pozosta³ych pañstw cz³on kow -skich UE pod warunkiem spe³nienia warunków uczestnictwa.
Utworzenie Unii Walutowej ma daleko id¹ce konsekwencje dla dalszego rozwoju procesów integracyjnych UE. Pañstwa, które przyst¹pi³y do UniiWalutowej, ustanowi³y wspóln¹ walutê euro i powierzy³y kierowanie polityk¹pieniê¿n¹ wspólnemu Europejskiemu Bankowi Centralnemu – instytucji o cha -rakterze federalnym. Tym samym zrzek³y siê suwerennoœci w zakresie kreacjipieni¹dza oraz regulowania stóp procentowych i kursu walutowego na rzeczorganu ponadnarodowego. W gestii w³adz narodowych pozosta³a politykafiskalna, czyli uchwalanie bud¿etu i ustanawianie podatków.
Sytuacja pañstw Unii Walutowej jest podobna do sytuacji regionów jednego pañstwa o ró¿nej strukturze gospodarczej poddanych tej samej polityce mo -netarnej. Na tym jednak podobieñstwo siê koñczy. Jest natomiast zasadniczaró¿nica. Jeœli regiony jakiegoœ pañstwa s¹ dotkniête trudnoœciami gospo czymi, pañstwo mo¿e je ³agodziæ, zmniejszaj¹c im podatki, czy przekazuj¹cwiêksze transfery finansowe z bud¿etu centralnego. W Unii Walutowej takiegomechanizmu nie ma. Bud¿et Unii Europejskiej nie jest bowiem bud¿etem UniiWalutowej, wynosi zaledwie ok. 1% dochodu narodowego brutto (DNB) ca³ej„25” i s³u¿y wy³¹cznie do finansowania wspólnych polityk oraz dzia³alnoœciinstytucji unijnych. Unia Walutowa nie przewiduje transferów dochodowych dopañstw cz³onkowskich, których gospodarka wpada w recesjê. W przypadkurecesji lub innych zaburzeñ strukturalnych pañstwo strefy euro musi uporaæ siêz trudnoœciami samodzielnie i to tylko za pomoc¹ mechanizmów fiskalnych, gdy¿po wprowadzeniu wspólnego pieni¹dza utraci³o ono mo¿liwoœæ pos³ugiwaniasiê takimi instrumentami dostosowawczymi, jak polityka pieniê¿na lub kursowa. Jest przy tym ograniczone przyjêtymi restrykcjami fiskalnymi.
Ustanowienie i wspólnego bud¿etu, i wspólnego pieni¹dza by³o politycznie niewykonalne. Przyjêto wiêc pragmatyczne rozwi¹zanie, zabezpieczaj¹ce przedryzykiem nadmiernych deficytów bud¿etowych w pañstwach Unii Walutowej.
Warunkiem przyst¹pienia do Unii Walutowej jest uprzednie uzyskanie wyso -kiego stanu stabilnoœci gospodarczej opisanego wskaŸnikami: deficytu bud¿e -towego, zad³u¿enia, inflacji, stóp procentowych i kursu walutowego, które niemog¹ przekraczaæ ustalonych norm. Trwa³oœæ Unii Walutowej w jej obecnymkszta³cie zale¿y jednak nie tylko od spe³nienia kryteriów stabilnoœci w chwiliprzyst¹pienia do Unii Walutowej, lecz tak¿e od utrzymania przyjêtego re¿imufiskalnego (przyjêtych ograniczeñ fiskalnych) przez wszystkie pañstwa nale¿¹ce do Unii Walutowej. Okreœla siê ten warunek mianem konwergencji lub zbie¿ - noœci. Jeszcze przed utworzeniem Unii Walutowej uwa¿ano, ¿e w niektórychkrajach, np. we W³oszech lub w Hiszpanii, d³ugofalowe utrzymanie rygorys -tycznych wskaŸników stabilnoœci mo¿e byæ jednak bardzo trudne. Aby zapobiec za³amaniu polityki monetarnej Unii Walutowej, w 1997 r. zawarto Pakt Stabili -zacji i Rozwoju, przewiduj¹cy ostre sankcje w przypadku nieprzestrzeganiafiskalnych kryteriów zbie¿noœci.
Ró¿nice strukturalne miêdzy krajami strefy euro sprawiaj¹, ¿e gospodarki tych krajów ró¿ni¹ siê faz¹ cyklu koniunkturalnego i w ró¿ny sposób reaguj¹ nazmieniaj¹ce siê warunki zewnêtrzne. W tym samym wiêc czasie odmienne mog¹ byæ oczekiwania tych krajów co do wysokoœci stóp procentowych. Na przyk³adjednej grupie pañstw zagra¿a inflacja, podczas gdy w innej w tym samym czasienale¿y pobudzaæ dzia³alnoœæ gospodarcz¹. Kiedy wystêpuje taka niekorzystnasytuacja, jednolita stopa procentowa jeszcze j¹ pogarsza. Wy¿sza inflacjaw jednym z krajów powoduje, ¿e realna stopa procentowa staje siê tam jeszczeni¿sza, a to poci¹ga za sob¹ dodatkow¹ presjê inflacyjn¹. Jeœli Europejski BankCentralny weŸmie pod uwagê sytuacjê w tym kraju i podniesie stopyprocentowe, w innych krajach trudnoœci siê pog³êbi¹. W takim przypadku próbautrzymania deficytu bud¿etowego i zad³u¿enia na zgodnym poziomie z kry -teriami konwergencji, przy braku mo¿liwoœci dostosowania stóp procen towychdo lokalnych warunków lub przeprowadzenia dewaluacji, mo¿e spowo dowaætrwa³¹, g³êbok¹ recesjê i wysokie bezrobocie. I odwrotnie, obni¿enie stóp pro -centowych mo¿e pomóc pañstwom zagro¿onym recesj¹, ale grozi wzmoc nieniem tendencji inflacyjnych w innych, a tym samym w ca³ej Unii Walutowej.
Wyst¹pieniu ostrych sprzecznoœci wewn¹trz Unii Walutowej zapobiega³a – do po³owy 2003 r. – relatywna s³aboœæ euro wobec dolara, co zwiêksza³o konku -ren cyjnoœæ oferty eksportowej wszystkich krajów cz³onkowskich Unii Waluto -wej na rynkach krajów trzecich. Niedowartoœciowanie euro by³o szacowanew 2001 r. na ponad 40% w stosunku do dolara i ponad 20% w stosunku do jena.
Niew³aœciwe relacje kursowe g³ównych walut nios¹ jednak niebezpieczeñstwopogorszenia koniunktury œwiatowej. Wysoce niedowartoœciowane euro mia³oniew¹tpliwie negatywny wp³yw na gospodarkê Japonii i Stanów Zjed noczo -nych. Z kolei pogorszenie sytuacji gospodarczej w USA oraz brak poprawyw sytuacji gospodarczej Japonii skutkuje wzrostem wartoœci euro. W rezultaciezmniejszenie popytu na dobra eksportowane przez kraje Unii utrwala stagnacjêgospodarcz¹ w Europie i zwiêksza napiêcia spo³eczne w pañstwach strefy euro.
Dopóki sprzecznoœci wewn¹trz Unii Walutowej by³y niewielkie, a regu³y fiskalne narusza³o pañstwo o relatywnie ma³o znacz¹cej gospodarce, dopóty zapisy Paktu Stabilizacji i Rozwoju pozwala³y na szybkie rozwi¹zanieproblemów. Kiedy w lutym 2001 r. Rada UE uzna³a, ¿e rozluŸnienie politykibud¿etowej w Irlandii mo¿e groziæ pobudzeniem inflacji, wystarczy³o wspólnestanowisko Rady, aby sk³oniæ rz¹d Irlandii do korekty bud¿etu3. Kiedy powsta³y napiêcia bud¿etowe w du¿ych pañstwach, do ich rozwi¹zania nie wystarczy³yju¿ konsultacje i polityczne naciski.
W latach 2002–2004 okaza³o siê, ¿e w warunkach bliskich recesji utrzy - manie deficytu bud¿etowego poni¿ej 3% PKB jest niewykonalne w Portugalii,Francji, we W³oszech, a nawet w Niemczech, które notabene kategorycznie¿¹da³y okreœlenia twardych rygorów fiskalnych jako warunku zawi¹zania UniiWalutowej. Pakt Stabilizacji i Rozwoju zaczêto poddawaæ krytyce, uznaj¹c4, ¿euniemo¿liwia on prowadzenie polityki antycyklicznej pobudzaj¹cej wzrostgospodarczy i ograniczanie bezrobocia. W rezultacie, pod naciskiem Niemieci Francji, z³agodzono jego rygory, co – zdaniem wielu ekonomistów – mo¿ezwiêkszyæ napiêcia wewn¹trz Unii Walutowej5. W po³owie 2005 r. kryzysykonstytucyjny i bud¿etowy w UE dodatkowo os³abi³y euro i pobudzi³yspekulacje na temat mo¿liwoœci rozpadu Unii Walutowej. Wed³ug analitykówHSBC (jednej z najwiêkszych organizacji us³ug finansowych i bankowych)jednolita polityka stóp procentowych przynios³a szkody W³ochom, Niemcomoraz Holandii i mo¿e równie¿ sk³oniæ te kraje do opuszczenia strefy euro. „Je¿eli ró¿nice gospodarcze w strefie euro bêd¹ siê pog³êbiaæ, niektórzy mog¹ zacz¹æsiê zastanawiaæ nad kosztami pozostawania przy wspólnej walucie”, napisanow raporcie HSBC w lipcu 2005 r.6 W wiêkszoœci analiz wskazuje siê, ¿ew Niemczech, Francji i we W³oszech trwa³e przywrócenie wymaganego re¿imufiskalnego oznacza koniecznoœæ reform ograniczaj¹cych wydatki publiczne,g³ównie w sferze spo³ecznej. Sytuacja polityczna w tych krajach sprawia, ¿eszybkie i radykalnie liberalne reformy nie s¹ mo¿liwe. Reformowanie np. syste -mu zabezpieczeñ spo³ecznych, niezbêdne ze wzglêdów demograficznych, bê -dzie wymagaæ d³ugiego czasu. Reformowanie wydatków publicznych u³atwi -³aby poprawa sytuacji gospodarczej. Jeœli jednak polityka gospodarcza Por. R. Baldwin, Ch. Wyplosz: The Economics of European Integration, Part V, MonetaryUnion. London, New York 2004, s. 395.
Por. L. Orêziak: Polityka bud¿etowa na obszarze euro (cz.II ). „Bank i Kredyt”, 2002, nr 7.
Por. m.in. D. Gros, T. Mayer, A. Ubide: The Dog that Lost Its Bark. „CEPS Policy Brief”, 2004,nr 58.
najwiêkszych pañstw Unii Walutowej nie zdynamizuje wzrostu gospodarczegoi nie zmniejszy deficytów bud¿etowych, w Unii Walutowej bêd¹ narastaæ ostresprzecznoœci. Dalsze naruszanie Paktu bêdzie groziæ inflacj¹ i kryzysem walu -towym. Oparcie funkcjonowania Unii Walutowej na Pakcie Stabilizacji i Roz -woju przestanie wystarczaæ. Potrzebne bêd¹ inne rozwi¹zania.
Teoria ekonomii wskazuje, ¿e optymalny obszar, na którym funkcjonuje jedna waluta, powinien siê charakteryzowaæ m.in. jednolit¹ struktur¹ gospo -darcz¹, du¿¹ mobilnoœci¹ zasobów pracy i du¿¹ elastycznoœci¹ p³ac. Tychkryteriów Unia Walutowa nie spe³nia7. W tej sytuacji jej funkcjonowanie bezwspólnej polityki fiskalnej na d³u¿sz¹ metê nie jest mo¿liwe. Konwergencja niechroni przed skutkami gospodarczej asymetrii8. Nasilenie asymetrycznych, tzn.
wystêpuj¹cych tylko w niektórych pañstwach Unii Walutowej, zjawisk recesyj -nych zmusi Uniê Walutow¹ do wprowadzenia wspólnych stabilizacyjnychmechanizmów fiskalnych w celu zapobie¿enia jej rozpadowi, który grozi³bynieobliczalnymi konsekwencjami9.
Zapewne nie bêdzie mo¿liwe szybkie podjêcie decyzji – tak czy inaczej w d³u¿szej perspektywie nieuniknionej – wyraŸnie realizuj¹cej ju¿ zamys³ poli -tyczny, jaki sta³ za ide¹ utworzenia Unii Walutowej, a mianowicie powierzeniaorganom ponadnarodowym Unii Walutowej polityki fiskalnej, czyli ustana wia -nia wspólnego bud¿etu i jednolitych podatków. Gdyby do tego dosz³o, ca³apolityka makroekonomiczna sta³aby siê domen¹ organów ponadnarodowych10, Syntetyczne, lecz wyczerpuj¹ce omówienie literatury na ten temat por. R. Baldwin, Ch. Wyp -losz: op.cit.
Ju¿ od dawna uwa¿a siê, ¿e w Unii Walutowej koordynacja polityki gospodarczej jest nie -wystarczaj¹ca i postuluje siê prowadzenie wspólnej polityki gospodarczej. Por. m.in. P. Jac quet, J. Pisani-Ferry: Economic Policy Co-ordination in the Euro-zone, CER, January 2001;L.M. Pacheco: Fiscal Federalism, EMU and Shock Absorption Mechanism: a Guide toLiterature. „European Integration Online Papers”, 2000, vol. 4, s. 5–6.
Interesuj¹ce rozwa¿ania i przegl¹d literatury na ten temat zawieraj¹ nastêpuj¹ce artyku³y:K. Szel¹g: Federalizm fiskalny a Unia Gospodarcza i Walutowa, cz. I i II. „WspólnotyEuropejskie”, 2003, nr 11, 12; idem: Polityka gospodarcza w strefie euro: koordynacja czycentralizacja? „Bank i Kredyt”, 2004, nr 5; L. Orêziak: Aktualne i przysz³e kierunki rozwojuobszaru euro. „Bank i Kredyt”, 2000, nr 12; G. Paluszak: Euro jako szansa czy zagro¿enieEuropejskiej Unii Walutowej, federalizmu fiskalnego i unii politycznej? „WspólnotyEuropejskie”, Taki kierunek rozwoju europejskiej Unii Walutowej przewidywa³ jeszcze przed jej powstaniemMartin Feldstain. M. Feldstain: The Political Economy of the European Economic and MonetaryUnion: Political Sources of an Economic Liability. „Journal of Economic Perspectives”, 1997,nr 4. a to oznacza³oby koniecznoœæ powo³ania wspólnych organów przed stawi ciel -skich, ustawodawczych i wykonawczych, czyli powstania unii politycznej, fede -ral nego pañstwa sk³adaj¹cego siê z cz³onków Unii Walutowej.
Politycy ju¿ od dawna zdaj¹ sobie sprawê z tego, ¿e zawi¹zanie unii waluto - wej nieuchronnie prowadzi do integracji politycznej. Jednak spo³eczeñstwazarówno strefy euro, jak i pozosta³ych pañstw UE nie s¹ jeszcze przygotowanedo zaaprobowania tak radykalnej zmiany politycznej. Œwiadcz¹ o tym krytyczne reakcje w wielu krajach europejskich na federalistyczne propozycje niemieckiei belgijskie. Nie jest to oczywiœcie sytuacja ostateczna i nieodwo³alna. Za jakiœczas zwolennicy federacyjnej Europy mog¹ uzyskaæ przewagê w wielu pañ -stwach cz³onkowskich Unii Walutowej. Trzeba wiêc znaleŸæ rozwi¹zania przej -œciowe.
Takim rozwi¹zaniem mo¿e byæ utworzenie funduszu stabilizacyjnego, wspól - nego quasi-bud¿etu wykorzystywanego do ³agodzenia „szoków asy nych” i prowadzenia wspólnej polityki antycyklicznej11. Fundusz umo¿liwia³bytransfer œrodków finansowych do obszarów zagro¿onych recesj¹ lub zmu szo -nych do restrukturyzacji. Wymaga³oby to ustanowienia w krajach strefy europodatku, z którego fundusz stabilizacyjny by³by finansowany12. Aby nie do -puœciæ do sporów miêdzy pañstwami cz³onkowskimi co do wielkoœci wp³at dofunduszu i sposobu jego wykorzystania, nale¿a³oby wyrównaæ warunki konku -rencji, czyli zharmonizowaæ podatek VAT, ujednoliciæ podatek korporacyjnyoraz przyj¹æ wspólne standardy na rynku pracy13. Mo¿na szacowaæ, ¿e sku -teczny fundusz stabilizacyjny musia³by stanowiæ nie mniej ni¿ 1% DNB pañstwUnii Walutowej14. Wraz z uruchomieniem funduszu nale¿a³oby umocniæ rygoryPaktu Stabilizacji i Rozwoju. Unia Walutowa sta³aby siê rzeczywist¹ – a nietylko z nazwy – Uni¹ Gospodarcz¹ i Walutow¹ (UGW). Jej cz³onkowiezachowaliby w³asne bud¿ety dla finansowania polityk pozostaj¹cych w gestiipañstw narodowych.
Ustanowienie funduszu stabilizacyjnego, ujednolicenie podatków i stan dar - dów socjalnych nie jest sprzeczne z zapisami traktatowymi o pog³êbionej Ju¿ w latach 1993–1995 antycypowano koniecznoœæ ustanowienia takiego funduszu i zg³aszano wiele propozycji. Zob. K. Szel¹g: op.cit. Por. L.M. Pacheco: op.cit., s. 5–6.
Por. K. Szel¹g: Jednolita polityka bud¿etowa w strefie euro – realna wizja czy utopia? „Banki Kredyt”, 2003, nr 11–12.
wspó³pracy, pod warunkiem ¿e Unia Gospodarcza i Walutowa by³aby nadalotwarta dla pozosta³ych pañstw Unii Europejskiej.
Unia Walutowa sk³ada siê, jak dotychczas, z dwunastu „starych” pañstw UE. O tym, ¿e trzy „stare” pañstwa cz³onkowskie UE pozostan¹ poza UGWw przewidywalnym czasie, œwiadcz¹ negatywne wyniki referendów przepro -wadzonych w Danii i w Szwecji. Obywatele tych krajów mieli œwiadomoœæ, ¿eUGW jest projektem tyle ekonomicznym, ile politycznym15 i dlatego, zdaniemwielu obserwatorów, opowiedzieli siê przeciwko przyst¹pieniu. Jeszcze wiêcejprzeciwników wst¹pienia do Unii Walutowej jest w Wielkiej Brytanii. Dlategote¿ termin referendum w tej sprawie po kolejny raz od³o¿ono tam ad KalendasGraecas.
Wszystkie nowe pañstwa cz³onkowskie UE zobowi¹za³y siê w traktatach akcesyjnych do prowadzenia polityki zmierzaj¹cej do cz³onkostwa w Unii Wa -lutowej i deklaruj¹ taki zamiar. W przypadku utworzenia rzeczywistej UniiGospodarczej i Walutowej zapisy akcesyjne trzeba by by³o jednak skorygowaæ,pozostawiaj¹c przyst¹pienie do UGW woli kraju cz³onkowskiego UE.
Jeœli pañstwa Unii Walutowej bêd¹ zmuszone do pog³êbienia integracji, powstaje pytanie, jak bêdzie funkcjonowaæ Unia Europejska. Mielibyœmy bo -wiem do czynienia z Uni¹ Europejsk¹ „dwu krêgów”: kr¹g wewnêtrzny two -rzy³aby Unia Gospodarcza i Walutowa, kr¹g zewnêtrzny – kraje z ni¹ powi¹zane uni¹ celn¹ i wspólnym rynkiem. Niektóre z tych krajów mog³yby aspirowaæ docz³onkostwa w UGW i – po spe³nieniu ustalonych kryteriów – zosta³yby do niejprzyjête. Nie by³oby jednak takiego obowi¹zku. Pañstwa cz³onkowskie Unii Gospodarczej i Walutowej wyst¹pi³yby prawdo - podobnie o dostosowanie bud¿etu UE do nowo powsta³ej dualnej strukturyintegracyjnej. Postulowa³yby zapewne przebudowê polityki spójnoœci w ramachUE. Polityka spójnoœci ma fundamentalne znaczenie dla Unii Gospodarczeji Walutowej, gdy¿ os³abia asymetrycznoœæ przebiegu procesów gospodarczych naobszarze UGW. Pañstwa UGW mog³yby siê zdecydowaæ na wspó³finan sowaniepolityki strukturalnej na obszarze UGW z funduszu stabilizacyjnego. Musia³ybyjednak siê zgodziæ na utrzymanie funduszy strukturalnych i spój noœci w ramachUE i po trudnych, jak siê nale¿y spodziewaæ, negocjacjach okreœliæ swój wk³ad do tych funduszy. Jednym z warunków utworzenia grupy pog³êbionej wspó³pracyjest bowiem u³atwianie przyst¹pienia do niej pozosta³ym pañstwom UE. Poniewa¿ Por. G. Andreani: op.cit.; H. Grabbe, U. Guerot: op.cit. (uwagi o przebiegu konferencjiw Maastricht).
poprawa spójnoœci na ca³ym obszarze UE le¿a³aby tak¿e w interesie UGW, logikawspólnego rynku nakazywa³aby utrzymanie wspólnej polityki rolnej, która,niezale¿nie od rozwoju procesów integracyjnych, bêdzie modyfikowana. Bud¿etUE obejmowa³by wszystkie pozo sta³e pozycje, jakie dotychczas podlegaj¹ wspól -nemu finansowaniu. Zbu do wanie w³aœciwych relacji ekonomicznych i instytucjo -nalnych miêdzy pañstwami UGW a pozosta³ymi pañstwami UE, korzystnych dlaobu krêgów Wspólnoty Europejskiej, natrafi³oby jednak na liczne komplikacje.
Ujed nolicenie regulacji dotycz¹cych rynku, warunków konkurencji i standardówspo³ecznych wewn¹trz UGW prowadz¹cej wspóln¹ politykê gospodarcz¹ by³obype³niejsze, ni¿ jest obecnie w UE. W warunkach wspólnego rynku pañstwa UE,niebêd¹ce cz³onkami UGW, musia³yby przyj¹æ te same regulacje, gdyby chcia³ykonkurowaæ na rynku UGW na równych prawach, lub te¿ zaakceptowaæ, w od nie -sieniu do np. œwiadczenia us³ug, zasadê przestrzegania standardów pracow niczych obowi¹zuj¹cych w UGW.
Trudne by³oby te¿ uzgodnienie zasad instytucjonalnych funkcjonowania dual nej struktury UE. Konieczne by³oby ustanowienie wspólnej instytucji UGW odpowiedzialnej za politykê gospodarcz¹ swego rodzaju „rz¹du gospo darczego”16, który by³by partnerem Europejskiego Banku Centralnego i którydecydowa³by m.in. o sposobie wydatkowania œrodków funduszu stabiliza cyj -nego. Powo³anie takiej instytucji wymaga³oby zmian zakresu dzia³ania i kompe -ten cji Komisji Europejskiej oraz ustalenia zasad wspó³pracy obu cia³ wyko naw -czych. Dodatkowe komplikacje wywo³a³yby zapewne niezbêdne modyfikacjeprocedur decyzyjnych w UE. Skala i z³o¿onoœæ wszystkich problemów, któremusia³yby byæ rozwi¹zane, oznacza, ¿e by³by potrzebny nowy traktat wewn¹trztraktatów o WE i UE17 lub Traktatu konstytucyjnego, jeœli ten zostanieostatecznie przyjêty.
Mo¿na przypuszczaæ, ¿e uzyskanie aprobaty nie tylko pañstw Unii Wa lutowej, ale tak¿e wszystkich pañstw UE na „pog³êbion¹ wspó³pracê” w ramachUGW w zarysowanym kszta³cie bêdzie bardzo trudne. Dla jednych powodem do niewyra¿enia zgody na tak¹ wspó³pracê mog³oby byæ odrzucenie poli tycznychkonsekwencji, w istocie wyraŸne wejœcie na drogê prowadz¹c¹ do jakiejœ formyfederalnego pañstwa, a dla innych – prawdopodobnie trudniejsze ni¿ obecnekryteria cz³onkostwa w UGW.
Tak¹ propozycjê przed³o¿y³ ju¿ w 2000 r. francuski premier Lionel Jospin.
Okreœlenia takiego u¿y³ po raz pierwszy Jacques Delors, a za nim Joschka Fischer. Por.
G. Andreani: op.cit., s. 17.
Model polityczny pog³êbionej wspó³pracy w ramach UGW by³by jednak przedmiotem debaty, a przyjête rozwi¹zanie mo¿e rozproszyæ obawy prze ciw -ników. Mo¿liwy jest tak¿e inny scenariusz. W sytuacji wyst¹pienia ostrychnapiêæ w obecnej Unii Walutowej, gro¿¹cych jej rozpadem, i braku zgody narozwi¹zania o charakterze federalnym, niektóre pañstwa cz³onkowskie Unii Wa -lutowej mog¹ siê zdecydowaæ na pog³êbienie ekonomicznej i w konsekwencjipolitycznej integracji poza obecnymi traktatami18. Idea federalnej Europy jestwci¹¿ ¿ywa we Francji, w Niemczech i Belgii19. Przyst¹pieniem do nowej for -macji integracyjnej by³yby te¿ zainteresowane zapewne niektóre nowe pañstwacz³onkowskie, licz¹c na wiêksze wsparcie rozwojowe. Trwa³oœæ pañstwafederalnego opiera bowiem siê na solidarnoœci.
Jurgen Habermas postuluje rozpoczêcie debaty nad os³awion¹ finalité, czyli nad celem procesu integracyjnego w Europie, i pyta, czy Europa mo¿e byæ natyle silna, by wp³ywaæ na miêdzynarodowy ³ad gospodarczy, czy te¿ ma pozwo -liæ, by niepowstrzymany pêd globalizacji wyrwa³ jej z r¹k mo¿liwoœæposzukiwania w³asnej drogi20.
Pozytywna odpowiedŸ na to fundamentalne pytanie bêdzie mo¿liwa, jeœli pañstwa europejskie wyra¿¹ zgodê na dalsze zacieœnienie zwi¹zków gospo darczych i politycznych oraz przyjm¹ wspóln¹ strategiê na globalnej scenie.
Pog³êbienie integracji w ramach Europejskiej Unii Gospodarczej i Walutowejw zarysowanym kszta³cie u³atwia³oby definiowanie wspólnych interesów i zwiêk -sza³o zdolnoœæ do ich ochrony. UGW sta³aby siê jednym z najsilniejszychpodmiotów rynku œwiatowego i zyska³aby wiêksz¹, ni¿ obecnie ma UE zdolnoœæ do osi¹gania w globalnych negocjacjach po¿¹danych porozumieñ handlowychi inwestycyjnych, uzupe³nionych protoko³ami dotycz¹cymi praw pracowniczych i ochrony œrodowiska. Euro zajmowa³oby coraz silniejsz¹ pozycjê œwiatowejwaluty rezerwowej i transakcyjnej, co u³atwia³oby kontrolê nad kapita³em spe -kulacyjnym i zapobiega³o kryzysom walutowym i p³atniczym. W ten sposóbpañstwa europejskie wspólnie umocni³yby suwerennoœæ gospodarcz¹ i politycz -n¹ oraz demokratyczn¹ kontrolê nad gospodark¹. By³yby te¿ w stanie skutecznie inicjowaæ s³usznie postulowane przekszta³cenie miêdzynarodowych instytucji: Warto zacytowaæ opiniê Heather Grabbe i Ulrike Guerot z przytoczonej ju¿ pracy: So coreEurope, if it happens, is more likely to be created outside the treaties.( Jest bardziej prawdo -podobne, ¿e Europa j¹dra, jeœli powstanie, bêdzie tworzona poza traktatami.) Por. m.in. G. Andreani: op.cit.; H. Grabbe, U. Guerot: op.cit. Por. J. Habermas: Koniec konstytucji czy Europy? „Europa” z 22 czerwca 2005 r., t³umaczenieartyku³u z „Süddeutsche Zeitung” z 6 czerwca 2005 r.
Miêdzynarodowego Funduszu Walutowego, Banku Œwiatowego i ŒwiatowejOrganizacji Handlu, w instrumenty globalnej sprawiedliwoœci21. Je¿eli wewn¹trz Unii Walutowej nie wyst¹pi¹ wiêksze perturbacje gospo - darcze, to droga do unii gospodarczej i politycznej siê wyd³u¿y. W warunkachzagro¿enia ³atwiej bowiem podejmowaæ radykalne decyzje. W normalnychwarunkach zmobilizowanie opinii publicznej do poparcia daleko id¹cych reform jest znacznie trudniejsze.
Jeœli natomiast zaaprobowanie koncepcji integracyjnej o charakterze wy - raŸnie federalnym bêdzie warunkiem rozwi¹zania problemów gospodarczychw pañstwach strefy euro, wtedy przeciwników tej koncepcji trzeba uœwiadomiæ,¿e alternatyw¹ jest rozpad Unii Walutowej i za³amanie procesów integracyjnychw Europie, a w konsekwencji utrata przez Europê silnej pozycji w globalnejgospodarce. Argument ten trafi zapewne do przekonania potrzebnej wiêkszoœciopinii publicznej. Znany ekonomista amerykañski Fred Bergsten zauwa¿y³kiedyœ, ¿e Europejczycy maj¹ rowerow¹ teoriê integracji: mo¿na jechaæ tylkonaprzód, zatrzymanie oznacza wywrotkê.
Tylko zintegrowana politycznie Europa mo¿e skutecznie obroniæ swój mo del cywilizacyjny, którego nieod³¹czn¹ czêœci¹ jest spo³eczna gospodarka rynkowa.
W zglobalizowanym œwiecie zachowanie tego modelu przekracza mo¿liwoœcipañstwa narodowego. Europejski model spo³ecznej gospodarki rynkowej, umo¿ -liwiaj¹cy radykalne ograniczenie spo³ecznego wykluczenia, polegaj¹cy naochro nie demokracji i fundamentalnych praw cz³owieka oraz praw pracow niczych, dóbr wspólnych i wspólnej przestrzeni publicznej przed zamian¹ natowar oraz us³ug spo³ecznych: s³u¿by zdrowia i edukacji, jest wielkim osi¹g -niêciem cywilizacyjnym i kulturowym. Powinien pozostaæ wzorem dla œwiata.
Por. B.R. Barber: Skazani na globalizacjê. „Gazeta Wyborcza” z 1–2 paŸdziernika 2005 r.

Source: http://www.krakowski.us.edu.pl/art-2.11pl.pdf